महिमानगड, दहिवडी, ता. माण (सातारा) [१३ मार्च २०२५] - सर्वांगीण ग्रामीण विकास प्रकल्प (HRDP) अंतर्गत HDFC बँक सीएसआर वित्तीय सहाय्य आणि AFARM यांच्या संयुक्त विद्यमाने कृषी प्रदर्शन व शेतकरी मेळाव्याचे उदघाटन मा. जयकुमार गोरे, ग्रामविकास व पंचायत राज मंत्री, महाराष्ट्र राज्य यांच्या हस्ते करण्यात आले. या कार्यक्रमाचा उद्देश शेतकऱ्यांना नाविन्यपूर्ण कृषी पद्धती आणि कोरडवाहू शेतीविषयी वैज्ञानिक दृष्टिकोन याबाबत मार्गदर्शन करणे हा होता. याचवेळी सुदृढ शेळी स्पर्धा आणि तज्ञ व्यक्तींचे मार्गदर्शन सत्र तसेच कृषी प्रदर्शन सुद्धा आयोजित करण्यात आली होते.
मा. मंत्री जयकुमार गोरे यांनी आपल्या उद्घाटनपर भाषणात HDFC बँक, AFARM व स्थानिक प्रशासनाच्या ग्रामीण उपजीविका सुधारणा प्रयत्नांचे कौतुक केले. तसेच शेतकऱ्यांनी आधुनिक वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून शेती आणि पशुपालनाकडे पाहण्याचे आवाहन केले. त्यांनी ठिबक व तुषार सिंचन प्रणालीचा अवलंब करण्याचे महत्त्व स्पष्ट केले. यामुळे पाण्याचा काटेकोर वापर करून कोरडवाहू क्षेत्रातील उत्पादकता वाढविता येईल याशिवाय भाजीपाला आणि फळबाग लागवडीवर भर देत पारंपरिक धान्य शेतीच्या तुलनेत उच्च-मूल्य शेती अधिक फायदेशीर असल्याचे त्यांनी सांगितले. दुग्धव्यवसाय आणि शेळीपालनातील वंश सुधारणा (Breed Improvement) याचे महत्त्वही त्यांनी अधोरेखित केले. वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून सुधारित जातींची निवड करून जास्त उत्पादनक्षम प्रजातींचा अवलंब केल्यास शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढू शकते, असे त्यांनी सांगितले.
प्रदर्शनाच्या स्टॉलमध्ये एचआरडीपी प्रकल्प स्मार्ट व्हिलेज, माणगंगा फार्मर प्रोड्यूसर कंपनी लिमिटेड, (पशु खाद्य), अफार्म शाश्वत ग्रामीण विकास प्रकाशने, बळीराजा रेशीम उत्पादन गट अनुभुलेवाडी, सीतामाई महिला शेतकरी गट, कुळकजाई (सेंद्रिय शेती उत्पादने), तालुका कृषी कार्यालय आणि 'आत्मा' विभाग, सरकारी योजना, इंडियन पोस्ट पेमेंट बँक (शेतकरी ओळखपत्र तयार करणे), सोनकुल कृषी (भौतिक आणि जैविक कीटक आणि रोग नियंत्रण), कातोबा सिंचन: सुधारित सिंचन तंत्रे आणि रियल ट्रस्ट : मुरघास, गांडूळखत इ. चा समावेश होता. कृषी प्रदर्शन ठिकाणी आयोजित शिबिरात सहभागी झालेल्या अनेक शेतकऱ्यांनी कार्यक्रमादरम्यान मिळालेल्या मौल्यवान ज्ञानाबद्दल समाधान व्यक्त केले. त्यांनी त्यांच्या शेती पद्धती आणि उपजीविका सुधारण्यास मदत करणारे महत्त्वाचे मुद्दे अधोरेखित केले.
अफार्म-एचडीएफसी प्रकल्पातर्फे आयोजित स्पर्धेत ‘सर्वोत्कृष्ट शेळीपालक’ (Champion Goat Keeper) यांचा विशेष सत्कार करण्यात आला. ‘सुपर चैंपियन’-‘आदर्श बोकड’ स्पर्धेत विजय मारुती कांबळे (उकिर्ड) यांना गौरवण्यात आले. सौंदर्यवती शेळीस्पर्धेत ‘सुपर चैंपियन’-‘सौंदर्यवती शेळी’ स्पर्धेत विकास ज्ञानदेव जाधव (शिंदी खुर्द) आणि विराज रामभाऊ गोफणे (पांढरवाडी) यांना गौरवण्यात आले.
शेतकऱ्यांकडून मिळालेला प्रतिसादया मेळाव्याचा अनेक शेतकऱ्यांना फायदा झाला. येळेवाडी येथील पोपट शामराव बरकडे म्हणाले, “जलसंधारण आणि सूक्ष्म सिंचनावरील ज्ञान डोळे उघडणारे होते! मी आता माझ्या शेतासाठी ठिबक सिंचनावर अधिक लक्ष केंद्रित करेन.” पांढरवाडी येथील अमोल श्रीरंग दळवी यांनी सांगितले की, “कृत्रिम बुद्धिमत्ता शेतीमध्ये एवढे मोठे योगदान देऊ शकते, मला माहित नव्हते. स्मार्ट शेतीवरील सत्राने मला खरोखरच तंत्रज्ञानाचा शोध घेण्यास प्रोत्साहित केले.” शेतकऱ्यांनी शेततळे, चेक डॅम आणि ठिबक-तुषार सिंचन सारख्या सूक्ष्म-सिंचन प्रणालींचे महत्त्व मान्य केले. त्यांनी सातारा येथील माण तालुका सारख्या दुष्काळग्रस्त भागात पाण्याचा-कार्यक्षम पद्धतीने वापरण्याबद्दल शिकल्याने शेती कशी टिकून राहण्यास मदत होईल याबद्दल सांगितले. आंबा, डाळिंब आणि भाजीपाला शेती यासारख्या उच्च-मूल्याच्या बागायती पिकांवरील माहितीमुळे अनेक शेतकरी प्रोत्साहित झाले. त्यांनी चांगल्या उत्पन्नासाठी बागायतीकडे वळण्यास तयारी दाखवली आणि सरकारी अनुदान आणि तांत्रिक सहाय्य मिळविण्यासाठी ते आता उत्सुक आहेत. दुग्धव्यवसाय आणि शेळीपालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांनी त्या जनावरांच्या प्रजाती सुधारणे आणि चारा व्यवस्थापनावरील महत्त्वाचे दुवे अधोरेखित केले. त्यांनी दूध आणि मांस उत्पादन वाढविण्यासाठी शास्त्रीय प्रजनन तंत्रांचा अवलंब करण्याची अनुकूलता व्यक्त केली. काहींनी चांगल्या बाजारपेठेत संधी मिळवण्यासाठी स्वयं-सहायता गट आणि शेतकरी उत्पादक गटात (FPO) सामील होण्यास तयारी दाखवली. यापुढे जाऊन फलोत्पादन, शेतीतील कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि माती परीक्षणासाठी सरकारी योजनांवरील सत्र त्यांना अत्यंत उपयुक्त वाटले. अनेक शेतकऱ्यांनी त्यांच्या शेतातील माती परीक्षण करून घेण्याचे आणि पीक उत्पादकता सुधारण्यासाठी सर्वोत्तम खतांचा वापर करण्याची तयारी दाखवली.
नंतर एका विशेष सत्रात तज्ज्ञांची विविध विषयांवर व्याख्याने झाली. श्री. भूषण यादगीरवार (हॉर्टिकल्चर सायंटिस्ट, कृषी विज्ञान केंद्र बोरगाव) यांनी समग्र शेती प्रणाली व कोरडवाहू फळबाग व्यवस्थापन या विषयावर, डॉ. तेजस शेंडे (सहाय्यक प्राध्यापक, प्राणी आनुवंशिकी व प्रजनन, KNP कॉलेज ऑफ व्हेटरनरी सायन्स, शिरवळ) यांचे कोरडवाहू भागातील शेळी चारा व्यवस्थापन व वंश सुधारणा तर डॉ. विवेक सावडे (शास्त्रज्ञ, सोनकुल अ‍ॅग्रो इंडस्ट्रीज, नाशिक) यांनी आंबा पिकांवरील कीड व्यवस्थापन यावर व्याख्यान दिले.
यावेळी अफार्मचे कार्यकारी संचालक सुभाष तांबोळी, माण-खटावचे उपविभागीय अधिकारी सौ. उज्वला गाडेकर, जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी सौ. भाग्यश्री फरांदे, माणचे तहसीलदार श्री. विकास अहिर, जिल्हा परिषद सदस्य डॉ. संदीप पोळ, कृषी अधिकारी श्री. वैभव लिंगे हे उपस्थित होते. भाग्यश्री फरांदे यांनी शेतकऱ्यांसाठी उपलब्ध असलेल्या विविध सरकारी योजनांची माहिती दिली. यात फलोत्पादन लागवडीसाठी अनुदान योजना– आंबा, डाळिंब आणि इतर फळझाडांच्या लागवडीसाठी उपलब्ध असलेले क्षेत्र, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) तंत्रज्ञानाचा वापर, पीक व्यवस्थापन, कीड नियंत्रण आणि अचूक शेतीसाठी वापरण्यात येणारी तंत्रे, माती परीक्षण प्रयोगशाळा व माती आरोग्य पत्रिका याबद्दल सांगितले तसेच संतुलित खत वापरासाठी शेतकऱ्यांना माती परीक्षणाचा लाभ घेण्याचे आवाहन केले. कृषी विभागाच्या मदतीने शेतकरी आपली उत्पादकता आणि शाश्वत शेती तंत्रज्ञान वाढवू शकतात, असा विश्वास सुद्धा त्यांनी व्यक्त केला.
जागतिक महिला दिनानिमित्त जुन्नर तालुक्यात अफार्मने नुकताच महिला शेतकऱ्यांचा मेळावा आयोजित केला होता. Indigo CSR अनुदानित व अफार्म, पुणे संचलित ग्रामीण महिला उपजीविका सक्षमीकरण प्रकल्प-टप्पा २ अंतर्गत 'अल्पखर्चिक सेंद्रिय शेती तंत्रज्ञान' मार्गदर्शन सत्र असे या कार्यक्रमाचे स्वरूप होते. जुन्नर तालुक्यातील इंगळून, शिवली, घंगाळदरे, आंबे, खानगाव, तेजुर, भिवाडे बु., भिवाडे खु. या गावांत सन २०२४ ते २०२७ या कालावधीमध्ये हा प्रकल्प राबविला जाणार आहे. इंगनूळ, ता. जुन्नर येथे आयोजित केलेल्या कार्यक्रमात २०० पेक्षा जास्त महिला, मुली तसेच ग्रामस्थ उपस्थित होते.
यावेळी हक्कदर्शिका म्हणून काम करत असलेल्या नयना उघडे (घंगाळदरे) आणि प्रेरणासखी म्हणून काम करत असलेल्या स्वाती घोरपडे (खानगाव) या लाभार्थी महिलांनी आपले मनोगत व्यक्त केले. अफार्म-इंडिगो प्रकल्पामुळे महिलांची चूल-मूल ही मानसिकता बदलत असल्याचे दिसून येत आहे. त्यामुळे महिलांची उद्योजगतेची मानसिकता घडत असल्याचे या दोन्ही महिलांच्या मनोगतातून समोर आले.
डॉ. सुधा कोठारी, अध्यक्ष-चैतन्य संस्था, खेड आणि कार्यकारी समिती सदस्य, अफार्म या मेळाव्याच्या अध्यक्षस्थानी होत्या. त्या म्हणाल्या, "महिला शेतकरी तसेच महिला ग्रामसंघ, महिला उत्पादक गट यांनी गेल्या काही वर्षांत प्रेरणादायी कामगिरी केली आहे. महिलांच्या विविध स्वयंरोजगार आणि सक्षमीकरणासाठी अफार्मच्या या प्रकल्पाने मोठा हातभार लावला आहे. स्थानिक पातळीवरील लोकांचा पाठींबा, इच्छशक्ती तसेच आपले नियोजन कौशल्य याविषयी प्रचंड उपयोगाला येते याची या ठिकाणी नोंद घेणे गरजेचे आहे."
सौ. निवेदिता शेटे (शास्त्रज्ञ-कृषि विज्ञान केंद्र, नारायणगाव) या म्हणाल्या, "महिला सक्षमीकरणात मानसिक, शारीरिक आणि आर्थिक सबलीकरण हे सर्व येते. प्रत्येक महिलेला जर तिच्या अंगभूत कलागुणांची जाणीव जर झाली तर त्याचा व्यावसायिक अंगाने उपयोग नक्कीच करता येईल. त्यासाठी आपल्याला संवाद साधण्याचे, माहिती देण्याचे कौशल्य नक्कीच आत्मसात करावे लागेल. निरोगी जीवनासाठी प्रत्येक महिलेने एक गुंठ्याची का होईना पोषण बाग विकसित करावी आणि त्यामार्गे आपल्या शरीरातील पोषकमूल्ये जर कमी असतील तर त्यावर सुद्धा लक्ष देऊन आपली पोषक शक्ती वाढवावी लागेल. पोषणबागेमुळे आजारपण कमी होते आणि बचत सुद्धा होते."
मनीषा घोगरे, (समुपदेशक जुन्नर पोलीस स्थानक) यांनी ग्रामीण भागात आत्महत्या, बालविवाह, विविध गंभीर आजार, तसेच लहान-तरुण मुलांमध्ये व्यसनाधीनता वाढलेली आहे याबद्दल चिंता व्यक्त केली. या सर्व समस्यांबरोबरच मानसिक आरोग्य कसे सांभाळावे याबद्दल त्यांनी उपस्थित महिलांना मार्गदर्शन केले.
प्रगतीशील शेतकरी उत्तम जाधव यांनी सेंद्रिय शेतीवर उत्तम सादरीकरण केले. वेगवेगळ्या स्थानिक वनस्पती उदा. कडुनिंब, सीताफळ, धोत्रा, गुळवेल, करंज, बेलफळ यासह अनेक सेंद्रिय नैसर्गिक वस्तूंचा वापर करून कीटकनाशके कशी तयार करता येतील यावर त्यांनी सखोल मार्गदर्शन करून उपयुक्त सूचना दिल्या. आजच्या काळात कर्करोगाचे वाढते प्रमाण पाहता सेंद्रिय अन्नाचा वापर आपल्या आहारात वाढवणे अत्यंत गरजेचे आहे यावर त्यांनी भर दिला. सेंद्रिय शेतीमुळे शेतमालाची उत्पादकता वाढते तसेच मातीची सुपीकता वाढते हे त्यांनी समजावून सांगितले.
यावेळी डॉ. सुनिल भंडलकर (पशूधन विकास अधिकारी, जुन्नर), श्री. अनंता मस्करे (IBFM-प्रमुख, चैतन्य संस्था), इंगनूळच्या महिला सरपंच तसेच ग्रामपंचायत सरपंच आणि महिला ग्रामसंघ समिती (इंगळून, शिवली, घंगाळदरे, आंबे, खानगाव, तेजुर, भिवाडे बु., भिवाडे खु.) हे सर्व उपस्थित होते. यावेळी येथे झालेल्या प्रदर्शनात शिवली, भिवाडे, इंगनूळ, आळेफाटा येथून या ठिकाणी महिला उद्योजगांचे धान्य-तांदूळ, वॉलपीस, कपडे, कोंबडी-गावरान अंडे, भाजीपाला, स्ट्रॉबेरी, जनावरांचे औषधे बद्दल स्टॉल मांडण्यात आले होते. अफार्मचे श्री. सावता दुधाळ (प्रकल्प व्यवस्थापक) यांनी या कार्यक्रमाचे प्रास्तविक केले तर श्री. हनुमंत दुधाने यांनी आभार प्रदर्शन केले. ओंकार फरतारे यांनी या कार्यक्रमाच्या नियोजनात विशेष मेहनत घेतली.
आपल्या समाजातील खोलवर रुजलेली ‘विधवा प्रथा’ बंद व्हावी याकरिता अनेक वर्षांपासुन थोर समाजसुधारकांनी सातत्याने प्रयत्न केले आहेत. तरीदेखील अजुनही विधवा प्रथा पूर्णतः बंद झालेली दिसून येत नाही. या पार्श्वभुमीवर ‘अफार्म’चे सदस्य श्री. प्रमोद झिंजाडे तसेच इतर संस्था संघटनांनी 'विधवा प्रथा' बंद व्हावी याकरिता संपूर्ण राज्यभर अभियान सुरू केले. या प्रयत्नांना यश मिळून महाराष्ट्र शासनाने या सामाजिक हिताच्या प्रश्नावर परिपत्रक जारी केले. या निर्णयामुळे राज्यातील ग्रामपंचायतींना ही प्रथा बंद करण्यासाठी गावपातळीवर ठराव करून त्या दिशेने सक्रिय पाऊल उचलण्यासाठी प्रोत्साहन व बळ मिळाले. (सदर शासन परिपत्रक या लिंक वर उपलब्ध आहे https://shorturl.at/b7lgy
सदर चळवळ संपुर्ण महाराष्टामध्ये पुढे जावी व विधवा प्रथा बंद होऊन महिलांना पती निधनानंतर देखील सन्मानाची वागणूक मिळावी याबाबत समाजप्रबोधन व्हावे या उद्देशाने ‘अफार्म’ने विधवा प्रथा निर्मूलनासाठी एक प्रभावी लघुचित्रपटाची निर्मिती करून जानेवारी २०२५ मध्ये हा लघुपट समाजमाध्यमांवर प्रसिद्ध केला. या लघुपटाद्वारे समाजात जागरूकता निर्माण करणे व महिलांच्या हक्कांची सुनिश्चिती करण्यासाठी व्यापक विचारमंथन घडवून आणणे आणि त्याआधारे समाजमत बदलणे हा या लघुचित्रपट निर्मिती मागील उद्देश आहे. त्यामुळे विविध शासकीय या अशासकीय संस्था व संघटनांनी महिला दिनाच्या निमित्ताने आयोजित कार्यक्रमात तसेच महिला व सामाजिक विषयासंबंधित कार्यक्रमात लोकशिक्षणासाठी हा लघुचित्रपट दाखवावा, असे आवाहन करण्यात येत आहे. हा लघुचित्रपट AFARM - MAHARASHTRA या YouTube YouTube चॅनेलवर उपलब्ध आहे.
For the past 55 years, AFARM has been implementing impactful programs to achieve sustainable and equitable development for underserved rural communities in India. To support this mission, AFARM has established a model for sustainable and resilient livelihoods. Recognizing this remarkable contribution,Access Livelihoods India has honored AFARM as a Development Catalyst. This recognition is a testament to AFARM’s unwavering commitment and significant impact.
This award further encourages AFARM’s efforts in fostering innovation, collaboration, and effective solutions in the social sector. Heartfelt gratitude to Access Livelihoods India and to all those who have supported and inspired AFARM on this journey!
